Η άθληση προάγει την υγεία και την ευεξία του οργανισμού. Κατά την διάρκεια των αθλητικών δραστηριοτήτων ωστόσο μπορεί να συμβούν διάφοροι τραυματισμοί. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι τραυματισμοί αυτοί είναι ελαφριάς μορφής και σίγουρα λιγότερο σοβαροί από αυτούς που παρατηρούνται σε άλλες δραστηριότητες, όπως η οδήγηση (τροχαία ατυχήματα) και η εργασία (εργατικά ατυχήματα). Ο σκοπός αυτού του κειμένου είναι να παρουσιάσει τις πιο συνηθισμένες αθλητικές κακώσεις σε απλή και κατανοητή γλώσσα. Θα αναφερθούν οι πρώτες βοήθειες και η αρχική αντιμετώπιση που μπορεί να παρέχει κάποιος που δεν έχει εξειδικευμένες ιατρικές γνώσεις. Κυρίως όμως ο στόχος είναι να παρουσιαστεί με ποιόν τρόπο προλαμβάνονται αυτές οι κακώσεις, ώστε να μπορεί να αθλείται κανείς με σιγουριά και ασφάλεια.
Οι αθλητικές κακώσεις είναι τραυματισμοί που προκαλούνται κατά την διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων. Δεν διαφέρουν από τις κακώσεις που μπορεί να συμβούν στην καθημερινή ζωή. Η ιδιαιτερότητα τους έγκειται στο γεγονός πως οι αθλητές αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα πληθυσμού με διαφορετικά χαρακτηριστικά και προσδοκίες από τους υπόλοιπους. Οι πιο συνηθισμένες κακώσεις είναι:
Θλάση
Θλάση είναι ο τραυματισμός που προκαλείται όταν ένα αμβλύ αντικείμενο προσκρούει στο σώμα. Η ρίζα είναι από το ρήμα θλίβω, απ’ όπου και το νεοελληνικό συνθλίβω. Ο όρος «θλαστικό τραύμα» θα μπορούσε θεωρητικά να αποδοθεί στα νέα ελληνικά με τον όρο «συνθλιπτικό τραύμα» ή «τραύμα λόγω σύνθλιψης». Πρακτικά μιλάμε για χτύπημα που προκαλεί ζημιά λόγω της σύνθλιψης των ιστών, όπως π.χ. μια κλωτσιά στην γάμπα. Ο όρος έχει δυστυχώς χρησιμοποιηθεί και για άλλου είδους τραυματισμούς, προκαλώντας έτσι σύγχυση στο ευρύ κοινό.
Όταν χτυπάει κανείς με ένα σκληρό αντικείμενο με αρκετή δύναμη, τα όργανα του σώματος, σαν πιο μαλακά, σπάνε. Τα πιο εύθραυστα όργανα είναι τα μικρά αιμοφόρα αγγεία κάτω από το δέρμα ή μέσα στα όργανα (στους μυς και στα οστά). Καθώς λοιπόν τα αγγεία σπάνε, μια ποσότητα αίματος διαφεύγει στους γύρω ιστούς. Αυτό ονομάζεται μώλωπας (η γνωστή
«μελανιά») όταν είναι μικρή ποσότητα αίματος ή αιμάτωμα όταν είναι μεγαλύτερη. Μια θλάση συνεπώς συχνά συνοδεύεται από μωλωπισμό είτε του δέρματος είτε των εσωτερικών οργάνων.
Ακόμα όμως και αν δεν σπάσουν τα αγγεία, το χτύπημα προκαλεί διαταραχές στα τοιχώματα τους. Τα αγγεία γίνονται πιο διαπερατά και έτσι, μια ποσότητα υγρού διαρρέει προς τους γύρω ιστούς. Αυτό προκαλεί το οίδημα ή κοινώς πρήξιμο στην τραυματισμένη περιοχή. Επιπλέον, το χτύπημα μπορεί να προκαλέσει ζημιά στο δέρμα, προκαλώντας εκδορά (γρατσουνιά) ή λύση της συνέχειας του δέρματος (πληγή).
Αν η δύναμη που προκάλεσε την θλάση είναι αρκετά μεγάλη, μπορεί να σπάσουν και πιο σκληρά όργανα, όπως οι μυϊκές ίνες ή και τα οστά. Η ρήξη ενός μυός ονομάζεται μυϊκή θλάση (και αυτή είναι η μόνη περίπτωση που θα έπρεπε να χρησιμοποιείται αυτός ο όρος) ενώ η ρήξη του οστού ονομάζεται κάταγμα (σπάσιμο). Η βλάβη που φαίνεται εξωτερικά ή ο πόνος που νοιώθει κανείς δεν ταιριάζει πάντα με την ζημιά που έχει γίνει εσωτερικά. Δεν είναι ασυνήθιστο να υπάρχει κάταγμα κάτω από μια περιοχή με ελάχιστο ή και καθόλου οίδημα. Αυτό συμβαίνει διότι η δύναμη από το χτύπημα μπορεί να ταξιδεύει μέσα στο σώμα και να εκφορτίζεται σε ένα απομακρυσμένο σημείο. Μια παρόμοια περίπτωση είναι για παράδειγμα όταν κρατάει κανείς ένα κλαδάκι και πιέσει ή στρίψει τις άκρες του. Το κλαδάκι θα σπάσει κοντά στο κέντρο, αν και η δύναμη ασκείται στις άκρες. Καμιά βλάβη λοιπόν δεν θα πρέπει να θεωρείται επιπόλαια, όσο μικρή και αν φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Αφού δοθούν οι πρώτες βοήθειες, ένας γιατρός, γνωρίζοντας τον μηχανισμό της κάκωσης και μετά από κλινική εξέταση, μπορεί να κρίνει για τα περαιτέρω.
Μυϊκές ρήξεις (θλάσεις)
Οι μυς έχουν την ιδιότητα να συσπώνται, να μειώνουν δηλαδή το μήκος τους προκειμένου να κινούν το ανθρώπινο σώμα. Όταν υπάρχει αντίσταση στην κίνηση, όπως όταν σηκώνουμε ένα βαρύ αντικείμενο, ο μυς ασκεί πιο πολύ δύναμη. Αν δεν μπορεί να υπερνικήσει την αντίσταση, ασκείται ακόμα περισσότερη δύναμη. Αν η δύναμη ξεπεράσει τα όρια που αντέχει ο μυς, τότε κάποιες ίνες μπορεί να σπάσουν ή κυριολεκτικά να σκιστούν. Αυτό ονομάζεται μυϊκή ρήξη ή, όπως λανθασμένος και κακώς έχει επικρατήσει να λέγεται, μυϊκή θλάση.
Μια μυϊκή ρήξη ή θλάση συνεπώς σημαίνει ότι κάποιες ίνες ενός μυός έχουν σπάσει. Αυτό στην πράξη συμβαίνει όταν γίνει μια απότομη σύσπαση σε έναν μυ, ο οποίος συνήθως είτε είναι «κρύος», δεν έχει δηλαδή προηγηθεί ζέσταμα (προθέρμανση) είτε είναι ανελαστικός, δεν έχει δηλαδή υποβληθεί σε αρκετές διατάσεις. Στον γενικό πληθυσμό η πιο συνηθισμένη θλάση συμβαίνει στους ραχιαίους μυς όταν σηκώνουμε ένα υπερβολικά βαρύ αντικείμενο και αυτός είναι ο λόγος που μας πιάνει πόνος στην μέση μετά από μια τέτοια προσπάθεια.
Στους αθλητές οι μυϊκές θλάσεις αποτελούν τον πιο συχνό τραυματισμό, σε διαφορετικά σημεία ανάλογα με το άθλημα. Είναι θλιβερό γεγονός ότι οι περισσότερες θλάσεις θα μπορούσαν να μην έχουν συμβεί αν οι αθλητές ακολουθούσαν κάποιους απλούς κανόνες, ιδιαίτερα όσον αφορά την προθέρμανση και την αποθεραπεία, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω.
Συνδεσμικές ρήξεις (διαστρέμματα)
Οι σύνδεσμοι είναι ινώδεις ταινίες που ενώνουν τα οστά για να σχηματίσουν τις αρθρώσεις. Είναι ελαστικοί και σκληροί και είναι αυτοί που καθορίζουν την κίνηση που κάνει μια άρθρωση, περιορίζοντας κάποιες κινήσεις και επιτρέποντας άλλες. Ο αγκώνας π.χ. μπορεί να κινείται μόνο σε ένα επίπεδο διότι υπάρχουν οι πολύ ισχυροί πλάγιοι σύνδεσμοι και από τις δύο μεριές. Αντίθετα ο ώμος δεν διαθέτει ιδιαίτερα ισχυρούς συνδέσμους και έτσι μπορεί να κινείται σε οποιοδήποτε κατεύθυνση. Αυτό έχει το μειονέκτημα ότι ο ώμος είναι πολύ πιο ασταθής και εύκολα εξαρθρώνεται («του βγήκε ο ώμος»), ενώ ο αγκώνας είναι πολύ πιο σταθερός. Με τους συνδέσμους λοιπόν ο οργανισμός χάνει σε ελευθερία κινήσεων αλλά κερδίζει σε σταθερότητα. Επομένως οι αρθρώσεις μας είναι κατασκευασμένες για να κινούνται με ένα συγκεκριμένο τρόπο και οι σύνδεσμοι αποτελούν βασικό στοιχείο σε αυτή την κατασκευή.
Όταν μια άρθρωση εξαναγκάζεται να κινηθεί με έναν τρόπο για τον οποίο δεν είναι φτιαγμένη, οι σύνδεσμοι που την συγκρατούν διατείνονται (τεντώνονται) και αποτρέπουν αυτή την κίνηση. Για παράδειγμα, μεταξύ των οστών των δακτύλων (των φαλαγγών) υπάρχει ισχυρός σύνδεσμος μόνο από την μεριά της παλάμης. Έτσι, τα δάκτυλα δεν μπορούν να διπλώσουν προς την ράχη του χεριού διότι δεν το επιτρέπει αυτός ο παλαμιαίος σύνδεσμός. Ωστόσο, αν σπρωχθεί το δάκτυλο του προς τα πίσω με βία – στην καθομιλουμένη αν γυρίσει το δάκτυλο – ο σύνδεσμος αυτός τεντώνεται και μπορεί να σκιστεί, εν μέρει ή και ολοκληρωτικά. Αυτό αποτελεί την ρήξη συνδέσμου ή διάστρεμμα. Τα διαστρέμματα είναι πολύ συνηθισμένες κακώσεις, τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στους αθλητές, με το διάστρεμμα ποδοκνημικής (αστραγάλου) να βρίσκεται μακράν στην πρώτη θέση. Αυτό είναι ίσως και ο λόγος που στην συνείδηση του κοινού, το διάστρεμμα συμβαίνει μόνο στην ποδοκνημική και απορεί αν αναφερθεί διάστρεμμα σε άλλη άρθρωση.
Πρώτες βοήθειες:
Οι πρώτες βοήθειες που μπορεί να δώσει κανείς σε μια αθλητική κάκωση οποιασδήποτε μορφής συνοψίζονται στο ακρωνύμιο ΚΑΠΑ.
Κ: Κρυοθεραπεία – η εφαρμογή πάγου άμεσα μετά τον τραυματισμό έχει αποδειχθεί πως αποτελεί την πιο ευεργετική παρέμβαση που μπορεί να κάνει κανείς.
Α: Ανάπαυση διακοπή αθλητικής δραστηριότητας και αποφυγή χρήσης του πάσχοντος άκρου μέχρι να εκτιμηθεί από ειδικό.
Π: Περίδεση ο ελαστικός επίδεσμος προλαμβάνει το οίδημα και περιορίζει την κίνηση, αποτρέποντας έτσι περαιτέρω βλάβες.
Α: Ανύψωση – το πάσχων σκέλος πρέπει να ανυψώνεται πάνω από το επίπεδο της καρδιάς, για να βελτιωθεί η κυκλοφορία του αίματος.
Ακολουθώντας αυτά τα τέσσερα πολύ απλά βήματα, ο τραυματίας προφυλάσσεται από το να πάθει μεγαλύτερη ζημιά και η διαδικασία επούλωσης ξεκινά ταχύτερα. Όσο βαρύς και να είναι ο τραυματισμός, εφαρμόζοντας το ΚΑΠΑ ο κίνδυνος να γίνει μεγαλύτερη ζημιά εκμηδενίζεται, και όσο πιο γρήγορα ξεκινήσει η εφαρμογή τόσο καλύτερα για τον τραυματία. Το πρωτόκολλο ΚΑΠΑ έχει σχεδιαστεί ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς να χρειάζεται καμία εκπαίδευση, από ερασιτέχνες αθλητές ή και φιλάθλους.
Αυτά που ΔΕΝ πρέπει να κάνει κανείς μετά από τραυματισμό και για τουλάχιστον 72 ώρες (τρία 24ωρα) συνοψίζονται στο ακρωνύμιο ΜΑΖΑ.
τραυματισμένης περιοχής αμέσως μετά τον τραυματισμό. Αν και ανακουφίζει πρόσκαιρα, γνωρίζουμε πλέον πως μακροπρόθεσμα κάνει κακό.
Μ: Μασάζ – Παρά τις αντίθετες γνώμες από διάφορους, η σύγχρονη ιατρική απαγορεύει τις μαλάξεις ή τρίψιμο της
Α: Άσκηση – Η επιστροφή στις αθλητικές δραστηριότητες δεν θα πρέπει ποτέ να γίνεται αν δεν έχει προηγηθεί εκτίμηση από ειδικό. Ακόμα και θεραπευτικές ασκήσεις καλό είναι να αποφεύγονται τις πρώτες 72 ώρες.
Ζ: Ζέστη – Όσο ανακούφιση και αν προσφέρει, η εφαρμογή θερμότητας είναι επιβλαβής σε μια αθλητική κάκωση. Για τις πρώτες 72 ώρες, θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση θερμοφόρας, θερμαντικών αλοιφών και γενικά οτιδήποτε αυξάνει την θερμοκρασία στην τραυματισμένη περιοχή
Α: Αλκοόλ - Το αλκοόλ αναστέλλει την επούλωση του οργανισμού και θα πρέπει να αποφεύγεται τις πρώτες 72 ώρες.
Πρόληψη
Το ζητούμενο στην άθληση είναι να ασκείται κανείς με ασφάλεια και χωρίς να νιώθει πόνο ή άλλα δυσάρεστα συμπτώματα. Είναι σαφώς καλύτερο να προλαμβάνει κανείς τις αθλητικές κακώσεις απ’ το να τις θεραπεύει. Η πρόληψη των αθλητικών κακώσεων δεν είναι δύσκολο να επιτευχθεί αν τηρούνται κάποιοι εξαιρετικά απλοί κανόνες. Ατυχήματα συμβαίνουν παντού, είτε στην καθημερινή ζωή είτε στον αθλητικό χώρο. Έχοντας κατά νου κάποια λίγα πράγματα και δείχνοντας κάποια ωριμότητα στην άθληση, θα μπορούσαμε να φτάσουμε σε ένα επίπεδο όπου δεν θα μιλάμε πια για αθλητικές κακώσεις, αλλά για ατυχήματα κατά την άθληση.
- Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για μια αθλητική κάκωση είναι η ύπαρξη μιας προηγούμενης κάκωσης που δεν έχει επουλωθεί επαρκώς. Μια τέτοια κάκωση όχι μόνο μπορεί να υποτροπιάσει, αλλά και καθώς φυλάγεται κανείς, μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό σε άλλο, απομακρυσμένο σημείο. Ο αθλητής δεν θα πρέπει να πιέζεται να επιστρέψει στο γήπεδο αν δεν είναι έτοιμος. Είναι λογικό όταν αγαπά κανείς τον αθλητισμό να μην θέλει να μένει εκτός για μεγάλο χρονικό διάστημα. Συχνά οι αθλητές υποτιμούν τον τραυματισμό τους ή πείθουν τους εαυτούς πως μπορούν να συνεχίσουν παρά τον πόνο που νοιώθουν. Δεν είναι σπάνιο να αποκρύπτουν τα συμπτώματα τους από τον προπονητή και τον γιατρό τους. Πρέπει να γίνει αντιληπτό πως κανένα παιχνίδι δεν είναι τόσο σημαντικό που να ρισκάρει κανείς την υγεία του και πιθανώς και την υπόλοιπη πορεία του ως αθλητής. Εξ’ άλλου, με το να επιστρέφει κανείς όντας ανέτοιμος, δεν μπορεί να πιάσει την μέγιστη απόδοση του και βλάπτει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και ολόκληρη την ομάδα.
- Η σωματική και ψυχολογική κατάσταση πριν την άσκηση έχει μεγάλη σημασία για την πρόληψη των τραυματισμών. Αν οι μυς σας είναι κουρασμένοι και σφικτοί, αν έχετε πόνο στο κεφάλι, στην κοιλιά ή οπουδήποτε αλλού και γενικώς αν δεν νιώθετε καλά, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να τραυματιστείτε. Το ίδιο ισχύει και για την ψυχολογική κατάσταση. Από ιατρικές μελέτες προκύπτει πως πολλοί τραυματισμοί, αθλητικοί και μη, συμβαίνουν όταν βιώνουμε καταστάσεις όπως θυμό, μελαγχολία και προβληματισμό.
- Ο σωστός αθλητικός εξοπλισμός αποτελεί την πανοπλία του αθλητή που θα τον προστατεύσει από τους τραυματισμούς. Το κομμάτι του αθλητικού εξοπλισμού που αφορά τα περισσότερα αθλήματα αποτελεί το υπόδημα. Δεν μπορεί να τονιστεί αρκετά το πόσο σημαντικά είναι τα κατάλληλα παπούτσια στον αθλητή. Εξίσου σημαντικός είναι και ο υπόλοιπος εξοπλισμός, όπως οι επικνημίδες (επικαλαμίδες) στους ποδοσφαιριστές, τα γάντια και λοιπά προστατευτικά στους τερματοφύλακες, η ρακέτα στο τέννις κοκ. Για συμβουλές όσον αφορά το κατάλληλο αθλητικό υπόδημα, δείτε την αντίστοιχη ενότητα.
- Ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας για την αποφυγή τραυματισμών είναι η σωστή προθέρμανση και η σωστή αποθεραπεία. Αυτά τα δύο στάδια πρακτικά εξασκούν το ανθρώπινο σώμα στο να αντέχει τις καταπονήσεις που υφίσταται λόγω της άθλησης. Με την σωστή προθέρμανση και αποθεραπεία αυξάνει η ελαστικότητα και η ευλυγισία του μυοσκελετικού συστήματος. Για να χρησιμοποιήσουμε μια αλληγορία, χωρίς αυτά τα δύο στάδια το κορμί είναι σαν ξύλο ενώ με αυτά γίνεται σαν λάστιχο. Το ξύλο λοιπόν αν το χτυπήσεις σπάει, ενώ το λάστιχο δεν σπάει. Τόσο η προθέρμανση όσο και η αποθεραπεία θα πρέπει να επιτελούνται με πάντοτε με επιμέλεια και την απαραίτητη σοβαρότητα. Είναι το ίδιο σημαντικά με την υπόλοιπη προπόνηση ενός σωστού και σοβαρού αθλητή, που θέλει να φτάσει στο 100% των δυνατοτήτων του.
- Ένα σωστό προπονητικό πρόγραμμα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην πρόληψη αθλητικών κακώσεων. Ένας αθλητής θα πρέπει να εξασκεί εκτός από την τεχνική του, και όλες τις άλλες ιδιότητες που βοηθούν να προληφθούν οι τραυματισμοί, όπως η ισορροπία, η ελαστικότητα και η δύναμη. Παράλληλα, οι προπονητές θα πρέπει να έχουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες να αναγνωρίσουν πιο εξειδικευμένες καταστάσεις που θα μπορούσαν να θέσουν έναν αθλητή σε κίνδυνο. Μην διστάζετε να ζητάτε τα διπλώματα και τα πιστοποιητικά του γυμναστή ή προπονητή που θα σας αναλάβει αν δείχνει απροθυμία να σας τα δείξει, προτιμήστε κάποιον άλλο.
Στο παρόν κείμενο παρουσιάστηκαν οι πιο απλές και συνηθισμένες αθλητικές κακώσεις, οι πρώτες βοήθειες όπως αυτές μπορούν να παρασχεθούν από τον οποιοδήποτε καθώς και οι παράγοντες που προλαμβάνουν αυτές τις κακώσεις. Για πιο συγκεκριμενές παθήσεις και καταστάσεις συμβουλευτείτε πάντα τον γιατρό σας.
